سنگ کیسه صفرا چیست؟
کیسه صفرا عضو کوچکی است که در سمت راست بالای شکم، درست زیر کبد شما قرار دارد و از لحاظ شکل ظاهری نیز دقیقا کیسه‌ای است که صفرا را ذخیره می‌کند؛ مایعی به رنگ سبز مایل به زرد که به عمل هضم کمک می‌کند. مشکلات کیسه صفرا معمولا زمانی رخ می‌دهد که چیزی مجرای صفراوی را مسدود کند، مانند سنگ کیسه صفرا. در ادامه این مطلب به بررسی علل ایجاد سنگ صفرا پرداخته‌ایم.
علائم و نشانه‌های سنگ کیسه صفرا
سنگ کیسه صفرا می‌تواند منجر به درد در سمت راست بالای شکم یا مرکز شکم شود. ممکن است گاهی پس از خوردن غذاهای پرچرب مانند غذاهای سرخ‌شده درد کیسه صفرا را تجربه کنید، اما این درد هر زمانی ممکن است رخ دهد. درد ناشی از سنگ کیسه صفرا معمولا فقط چند ساعت طول می‌کشد، اما می‌تواند شدید باشد. اگر سنگ کیسه صفرا درمان نشده یا شناسایی نشود، ممکن است علائم افزایش یابد و شامل موارد زیر باشد:
- تعریق
- تپش قلب شدید
- زردی پوست و سفیدی چشم (یرقان)
- خارش پوست
- اسهال
- لرز
- گیجی
- بی‌اشتهایی
این علائم می‌تواند نشانه‌های عفونت کیسه صفرا یا التهاب کیسه صفرا، کبد یا پانکراس باشد. از آنجایی که علائم سنگ کیسه صفرا شبیه مشکلات جدی مانند آپاندیسیت و پانکراتیت است، مهم نیست که چه اتفاقی می‌افتد، اگر با یک یا چند مورد از این مشکلات سر وکار دارید حتما به پزشک مراجعه و علل ایجاد سنگ صفرا در بدن خود را بررسی کنید.
سنگ‌های صفراوی بدون علامت
باید بدانید که خود سنگ کیسه صفرا باعث درد نمی‌شود. درد زمانی رخ می‌دهد که سنگ‌های صفراوی حرکت صفرا را از کیسه صفرا مسدود کنند. بر اساس تحقیقات حدود 80 درصد از افرادی که سنگ کیسه صفرا دارند، “سنگ صفراوی خاموش” دارند، یعنی آنها درد یا علائمی ندارند. در این موارد، پزشک باید سنگ‌های صفراوی را از طریق اشعه ایکس یا در طی جراحی شکم کشف کند.
علل ایجاد سنگ صفرا در بدن
آگاهی افراد از علل ایجاد سنگ صفرا می‌تواند در جلوگیری از آن نقش موثری ایفا کند. احتمالا علت واقعی سنگ‌های صفراوی عدم تعادل شیمیایی صفرا در داخل کیسه صفرا است. درحالی‌که محققان هنوز در مورد اینکه دقیقا چه چیزی باعث این عدم تعادل می‌شود مطمئن نیستند، چند عامل ممکن در بررسی علل ایجاد سنگ صفرا وجود دارد:
کلسترول بیش از حد در صفرا
وجود کلسترول بیش از حد در صفرا یکی از علل ایجاد سنگ صفراست و می‌تواند منجر به ایجاد سنگ‌های کلسترولی زرد شود. اگر کبد شما بیش از مقداری که صفرا قادر به حل کردن باشد کلسترول تولید کند، ممکن است این سنگ‌های سخت ایجاد شوند.
بیلی‌روبین بیش از حد در صفرا
بیلی‌روبین یک ماده شیمیایی است که در طی تجزیه طبیعی گلبول‌های قرمز تولید می‌شود. این ماده پس از تشکیل، از کبد عبور می‌کند و در نهایت از بدن دفع می‌شود. شرایطی مثل آسیب کبدی و برخی اختلالات خونی باعث می‌شود کبد بیش از آنچه باید بیلی‌روبین تولید کند. زمانی که کیسه صفرا نتواند بیلی‌روبین اضافی را تجزیه کند می‌تواند تبدیل به یکی از علل ایجاد سنگ صفرا در فرد شده و سنگ‌های کیسه صفرای رنگدانه‌ای تشکیل دهد. این سنگ‌های سخت اغلب قهوه‌ای تیره یا سیاه هستند.
غلظت صفرا به دلیل پر بودن کیسه صفرا
کیسه صفرا باید بتواند صفرای خود را تخلیه کند تا به درستی کار کند. اگر نتواند آن را تخلیه کند، صفرا بیش از حد متمرکز می‌شود که می‌تواند باعث تشکیل سنگ شود. پس یکی دیگر از علل ایجاد سنگ صفرا عدم کارکرد درست کیسه صفراست.
درمان سنگ کیسه صفرا
به طور معمول شما نیازی به درمان سنگ کیسه صفرا ندارید، مگر اینکه باعث درد شود. گاهی اوقات می‌توانید سنگ‌های صفراوی را بدون اینکه متوجه شوید دفع کنید. اگر درد داشته باشید پزشک احتمالا جراحی را توصیه خواهد کرد و در موارد نادر ممکن است از دارو استفاده شود.
عمل جراحي
جراحی برای برداشتن کیسه صفرا که کوله سیستکتومی نامیده می‌شود، یکی از رایج‌ترین عملیاتی است که بر روی بزرگسالان انجام می‌شود. از آنجایی که کیسه صفرا یک اندام ضروری نیست و می‌توان بدون وجود آن نیز زندگی سالمی داشت. ممکن است پس از برداشتن کیسه صفرا، مدفوع شل یا آبکی را تجربه کنید. زیرا برداشتن کیسه صفرا شامل تغییر مسیر صفرا از کبد به روده کوچک است. صفرا دیگر از کیسه صفرا عبور نمی‌کند و غلظت آن کمتر می‌شود. نتیجه یک اثر ملین است که می‌تواند باعث اسهال شود.
درمان‌های غیر جراحی
اگر نمی‌توان جراحی را انجام داد، مثلا اگر بیمار فرد بسیار مسن‌تری باشد، چند راه دیگر وجود دارد که پزشکان می‌توانند برای خلاص شدن از شر سنگ‌های صفراوی انجام دهند.
- درمان انحلال خوراکی: استفاده از داروهایی حاوی اسیدهای صفراوی جهت تجزیه سنگ‌ها، این روش ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد تا به طور کامل عمل کند.
- سنگ‌شکنی موج شوک: با استفاده از دستگاهی که امواج ضربه‌ای تولید می‌کند که می توانند سنگ‌ها را به قطعات کوچکتر بشکند.
- تخلیه از راه پوست کیسه صفرا: از طریق قراردادن یک سوزن استریل در کیسه صفرا برای بیرون کشیدن صفرا که پس از آن یک لوله برای کمک به زهکشی اضافی وارد می‌شود. اما این روش تنها برای افرادی که روش‌های دیگر مناسب آنها نیست قابل بررسی است.
تغذیه سالم و تناسب اندام راهی موثر برای جلوگیری از ایجاد سنگ صفرا
درحالی‌که هیچ راه قطعی برای جلوگیری کامل از سنگ کیسه صفرا وجود ندارد، کلسترول نقش مهمی در شکل‌گیری آن ایفا می‌کند. اگر سابقه خانوادگی سنگ کیسه صفرا دارید، توصیه می‌شود غذاهایی با محتوای چربی اشباع بالا را محدود کنید. غذاهایی مثل:
- گوشت چرب مانند سوسیس و بیکن
- کیک و کلوچه
- گوشت خوک و خامه
- پنیرهای خاص
از آنجا که افراد مبتلا به چاقی بیشتر مستعد ابتلا به سنگ کیسه صفرا هستند، نگه داشتن وزن در محدوده طبیعی راه دیگری برای جلوگیری از تشکیل آن است.
منابع و مراجع اصلی
https://www.healthline.com/health/gallstones
https://www.nhs.uk/conditions/gallstones/treatment/
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/7313-gallstones